چه ساختمان هایی از زلزله آسیب نمی بینند
نویسنده: علیرضا خویه
کارشناس ارشد مهندسی عمران-زلزله
مجری طرح های مقاوم سازی ساختمان ها
تماس: 09120453389
پیش از شروع مطلب باید به صراحت اعلام شود که اصطلاح ساختمان ضد زلزله ( آنچه عموم مردم اظهار می دارند) اصلا درست نیست و ما ساختمان ضد زلزله نداریم مگر منظور استفاده از میراگرهای زلزله باشد که در ایران بسیار کم وجود دارند و فقط برخی بیمارستان ها و ساختمان های خاص و حساس این مراگر ها را دارند.
هرچند که نمی توان یک نسخه برای تمامی ساختمان های یک شهر پیچید و عنوان نمود که فقط چه ساختمان هایی در برابر زلزله در امان خواهند بود ولی می توان با یک نگاه کلی با درصد بسیار مناسبی در خصوص آسیب پذیری ساختمان ها اظهارنظر کرد.
توجه کنید که مواردی که در این مطلب به آن ها اشاره می شود کلی بوده و با نگاه کلی به روند طراحی تا اجرای ساختمان ها و نگهداری آن ها عنوان شده است و به این معنا نیست که اگر ساختمانی که آسیب پذیر عنوان می شود قطعا آسیب می بیند و خراب می شود در زلزله بلکه با درصد بسیار بالایی می توان به آسیب پذیر بودن ساختمان مذکور اشاره نمود.
آنچه در این مطب به آن خواهم پرداخت بیشتر در شهر تهران عمومیت دارد و در برخی شهرستان مانند مشهد، اصفهان و تبریز ممکن است اصلا صادق نباشد.
پیش از آنکه به بررسی ساختمان ها بپردازیم بهتر است آن ها را دسته بندی کنیم:
ساختمان های شهر را می توان به سه دسته ساختمان های بتنی، فولادی و بنایی تقسیم بندی کنیم.
ساختمان های بنایی
ساختمان های بنایی در تهران عموما قدیم ساخت بوده اند ولی در شهرستان ها این ساختمان ها بسیار متداول هستند.
به جهت اقتصادی بودن ساخت، این ساختمان ها بسیار مورد توجه هستند. باید در نظر داشت که این ساختمان ها چنانچه مطابق با ضوابط استاندارد 2800 طراحی و ساخته شوند می توانند در برابر زلزله بسیار عالی عمل کنند. برخلاف تصور عموم مردم که این سازه ها را ضعیف در برابر زلزله می پندارند ولی با رعایت درست همه ضوابط ، استانداردهای مباحث مقررات ملی می توان به یک ساختمان امن و مطمئن در برابر زلزله رسید.
ساختمان های بنایی نباید بیشتر از 2 طبقه ساخته شوند و نهایتا 3 طبقه باید باشند (آن هم با رعایت برخی ضوابط اطمینان بخش) همین موضوع یعنی کم بودن تعداد طبقات یکی از مزیت های این ساختمان هاست.
عمده ی ضعف ساختمان های بنایی در عدم مقاومت نیست، بلکه ضعف در عدم یکپارچگی اجزای سازه ای (دیوار باربر، ستون ها و تیرها و سقف ها) با یکدیگر می باشد. یعنی اتصال درستی میان این اجزا برقرار نیست که البته همه ی ضوابط استاندارد 2800 و سایر مباحث مقررات ملی تلاش بر همین دارند تا یکپارچگی کل سازه را تامین کنند.
کلاف بندی درست این ساختمان ها و همچنین تامین مقدار طول دیوار در راستاهای متعامد مهمترین موضوع در طراحی این ساختمان هاست که باید با دقت فراوانی هم در طراحی و هم در اجرا مدنظر قرار گیرند.
موضوعی که بیشتر در این ساختمان ها ممکن است مورد غفلت واقع شود، فونداسیون و پی ساختمان های بنایی می باشد. متاسفانه ساختمان بنایی قدیم ساخت فاقد پی و فونداسیون مناسب و شناژ بندی صحیح هستند و در برخی موارد فقط از شفته آهک استفاده شده است.
ساختمان های بنایی چنانچه مطابق با استاندارد 2800 ساخته شوند به سلامت می توانند زلزله را بگذرانند و آسیب جدی نبینند ولی چنانچه این ضوابط رعایت نشده باشند و یا قدیم ساخت باشند حتما باید مقاوم سازی شوند چرا که ممکن است به کلی تخریب شوند و خسارت های جانی بسیاری را پدید آورند.
ساختمان های بتنی:
متاسفانه اغلب مردم بتن را محکم تر از فولاد می پندارند و ذهنیت بسیار خوبی نسبت به ساختمان های بتنی نسبت به سایر ساختمان ها دارند. هرچند که به لحاظ مقاومت ساختمان های فولادی و بتنی تفاوت چندانی ندارند ولی ساختمان های بتنی غالبا به درستی اجرا نمی گردند.
در شهر تهران به لحاظ فاصله بسیار زیاد کارخانه های بتن تا ساختمان درحال ساخت و طی مسافت بسیار زیاد تراک میکسر، از کیفیت بتن بسیار کاسته شده و بتن به مقاومت لازم و یکپارچگی لازم نمی رسد.
ساختمان های بتنی باید با دقت بسیار بالایی ساخته شوند و تمامی موارد مذکور در نقشه ها سازه به نهایت دقت اجرا گردند ولی اغلب مورد غفلت واقع می شوند. این موارد عموما شامل فواصل میگردها، کاور بتن و حتی سایز میلگرد می باشد.
موضوع دومی که بسیار غفلت می شود ویبره صحیح بتن است که موجب می شود بتن از کیفیت مطلوبی برخوردار نباشد.
موضوع سوم، عدم عمل آوری صحیح بتن است که بسیار حائز اهمیت است ولی اصلا به آن توجهی نمی شود و همین موضوع باعث می شود مقاومت بتن بسیار افت کند.
موضوع چهارم، دمای هوا (زمستان و تابستان) است. باید توجه داشت که ضوابط بتن ریزی در هر فصل متفاوت است و باید به مطابق با همان ضوابط بتن ریزی و عمل آوری صورت پذیرد .
مهمترین موضوعی که به ساختمان های بتنی آسیب وارد می کند، اجرای غلط این ساختمان هاست که باید با نظارت های بسیار دقیق بتوان اجرای این ساختمان ها را زیر نظر گرفت.
ساختمان فولادی
ساختمان های فولادی بر دو گونه هستند:
ساختمان فولادی جوشی
ساختمان فولادی پیچ و مهره ای
ساختمان های فولادی چنانچه در کارخانه ساخته شوند و سپس در محل کارگاه مونتاژ شوند می توانند به بهترین شکل اجرا شوند. ولی چنانچه در همان محل کارگاه اعضا و قطعات ساخته شوند و مونتاژ گردند، عموما کیفیت لازم را نداشته و خطاهای بسیاری را شامل می شوند.
ساختمان های فولادی پیچی قطعا از ساختمان های فولادی جوشی مطمئن تر هستند و قطعا در برابر زلزله عملکرد مناسبتری دارند، چراکه عملیات جوشکاری غالبا همراه با عیوبی از جمله ( عدم نفوذ کامل جوش، ترک خوردن جوش و...) همراه است ولی ساختمان های پیچ و مهره ای عاری از این مشکلات هستند.
پیشنهاد متخصصین و مهندسان زلزله با توجه به شرایط کنونی کشور و شرایط ساخت و ساز در کشور، ساخت ساختمان فولادی پیچ و مهره است چراکه کمترین مشکلات ساخت را دارد و به جهت اطمینان نسبت به مصالح و اتصالات درجه بالایی دارند.
چنانچه قصد ارزیابی ساختان یا مقاوم سازی ساختمان خود را مطابق با آخرین ضوابط استاندارد 2800 و مباحث مقررات ملی ساختمان دارید بهتر است از کارشناسان مقاوم سازی ساختمان جهت بازدید دعوت کنید.
